فضای سبز حفاظتی یا همان “حوزه حفاظتی طبیعت” (Protected Green Space) به مناطقی اشاره دارد که به منظور حفاظت و نگهداری از تنوع زیستی و منابع طبیعی در برابر تخریب و تغییرات زیست محیطی ایجاد شده‌اند.
این مناطق معمولاً به دلیل داشتن ارزش‌های زیست‌محیطی، منحصربه‌فرد بودن، یا به دلیل تأثیرات مثبت بر محیط زیست و جامعه، تحت حفاظت و مدیریت قرار می‌گیرند.
هدف اصلی فضاهای سبز حفاظتی، حفاظت از گونه‌های حیاتی و اکوسیستم‌های مختلف است. این مناطق می‌توانند شامل پارک‌ها، مناطق محمی، آب‌های ساحلی، جنگل‌ها، کوهستان‌ها، بیابان‌ها و سایر نواحی طبیعی باشند.
ویژگیهای فضای سبز حفاظتی
1. تنوع زیستی: فضاهای سبز حفاظتی، محل زندگی بسیاری از گونه‌های حیاتی از جمله گیاهان، جانوران و میکروب‌ها هستند. حفاظت از این مناطق به حفظ تنوع زیستی و پایداری اکوسیستم‌ها کمک می‌کند.
2. آب و هوا: فضاهای سبز حفاظتی به عنوان منابع اصلی آب و هوا عمل می‌کنند و می‌توانند کمک به تنظیم آب‌ها، جلوگیری از سیلاب‌ها و خشکسالی‌ها داشته باشند.
3. ارتباط با جامعه: این مناطق ممکن است به عنوان مقصد گردشگری و تفریحی مهم برای مردم محلی و گردشگران علاقه‌مند باشند. فضاهای سبز حفاظتی می‌توانند نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی افراد و جذب گردشگران ایفا کنند.
4. محافظت از منابع طبیعی: این مناطق می‌توانند از آسیب‌های احتمالی ناشی از فعالیت‌های انسانی مانند تخریب زمین، آلودگی هوا و آب، و کاهش تنوع زیستی جلوگیری کنند.
5. تحقیقات علمی: فضاهای سبز حفاظتی می‌توانند به عنوان محیط‌های مطالعاتی برای پژوهش‌های زیست‌محیطی، اکولوژی، زیست‌شناسی و سایر علوم مرتبط عمل کنند.
مدیریت و حفاظت صحیح از فضاهای سبز حفاظتی می‌تواند برای حفظ تنوع زیستی و بهره‌برداری مسئولانه از منابع طبیعی بسیار مؤثر باشد. اینکه چگونه این مناطق مدیریت و حفاظت می‌شوند و به چه اقداماتی نیاز دارند، بستگی به ماهیت و اهداف هر فضای سبز حفاظتی خاص دارد. و این امر می تواند به طراحی و اجرای فضای سبز کمک شایانی کند.
انواع فضای سبز حفاظتی
فضای سبز حفاظتی به صورت گسترده‌ای انواع مختلفی از مناطق طبیعی و نیمه‌طبیعی را شامل می‌شود که به دلیل ارزش‌های زیست‌محیطی و اکولوژیکی خاص، تحت حفاظت و مدیریت قرار می‌گیرند. این فضاها به منظور حفظ تنوع زیستی، پایداری اکوسیستم‌ها، حفاظت از منابع طبیعی و تأثیرات مثبت بر محیط زیست و انسان تعریف می‌شوند.
به طور کلی، انواع فضای سبز حفاظتی شامل موارد زیر می‌شوند:
1. پارک‌ها: پارک‌ها به عنوان یکی از انواع رایج فضاهای سبز حفاظتی، مناطقی هستند که به دلیل زیبایی طبیعت، مناظر زیبا، تنوع زیستی، و فرصت‌های تفریحی، تحت حفاظت قرار گرفته‌اند. این پارک‌ها می‌توانند شهری یا خارج از شهر باشند و در برخی موارد به منظور حفظ تنوع زیستی، گونه‌ها و آب‌های ارزشمند نیز ایجاد می‌شوند.
2.مناطق ویژه حفاظت: محمی‌ها (Reserves) و مناطق ویژه حفاظت (Protected Areas) مناطقی هستند که به خاطر اهمیت زیست‌محیطی خاص، از هرگونه تداخل و فعالیت انسانی محافظت می‌شوند. این مناطق ممکن است به عنوان مناطق طبیعی محمی، حوزه‌های حفاظتی طبیعت، محمی‌های حیات وحش و غیره شناخته شوند.
3. آب‌های ساحلی و جزر و مد: این نوع از فضاهای سبز حفاظتی شامل سواحل، مرجان‌ها، آب‌های سطحی و زیرزمینی در نزدیکی سواحل و همچنین جزر و مد است. این مناطق به عنوان محیط‌های مسکونی برخی از گونه‌ها و تنوع زیستی بسیار حیاتی هستند.
4. جنگل‌ها و پنجره‌های طبیعی: جنگل‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین فضاهای سبز حفاظتی، نقش مهمی در حفظ تنوع زیستی و اکوسیستم‌های غنی دارند. پنجره‌های طبیعی (Natural Windows) هم به مناطق خاصی اطلاق می‌شود که به دلیل ویژگیهای خاص محیطی، تنوع زیستی، و یا گونه‌های نادر، به محدوده‌های کوچکی محدود شده‌اند.
5. کوهستان‌ها و مناطق بیابانی: این مناطق به دلیل تنوع زیستی خاص و یا تنها بودن محیط‌ها، به عنوان فضاهای سبز حفاظتی مورد توجه قرار می‌گیرند. کوهستان‌ها و بیابان‌ها به عنوان اکوسیستم‌های آسیب‌پذیر می‌توانند ارزش‌های زیست‌محیطی و آب‌های مهمی را حفظ کنند.
در واقع هر نوع محیط طبیعی یا نیمه‌طبیعی با ارزش‌های زیست‌محیطی معین می‌تواند تحت حفاظت قرار گیرد و به عنوان یک فضای سبز حفاظتی مورد شناخت قرار بگیرد.
فضای سبز حفاظتی در ایران
ایران، به عنوان یک کشور با تاریخچه طولانی و فرهنگ غنی، دارای مجموعه‌های گسترده‌ای از فضاهای سبز حفاظتی است که به حفظ تنوع زیستی و منابع طبیعی کشور کمک می‌کنند.
در ایران، این فضاها با عناوین مختلفی شناخته می‌شوند که به برخی از آنها در زیر اشاره می‌کنم:
پارک‌ها و آبشارها: ایران دارای بسیاری از پارک‌ها و آبشارهای زیبا است که به عنوان فضاهای سبز حفاظتی معرفی می‌شوند. مثال‌هایی از آنها شامل پارک ملی آبشارهای شاهرود در استان سمنان، پارک ملی آبشارهای شیرکوه در استان ایلام و پارک ملی گلستان در استان گلستان هستند.
مناطق حفاظت شده: ایران دارای بیش از ۱۰۰ محمی‌ها و مناطق حفاظت شده است که به حفظ تنوع زیستی و طبیعت کمک می‌کنند.
از جمله این مناطق می‌توان به حیات وحش بخش‌های مختلف ایران، منطقه حفاظت شده دشت ناز در استان سمنان، منطقه حفاظت شده ازاب زرین‌کلان در استان چهارمحال و بختیاری و منطقه حفاظت شده مرزی آرارات در استان آذربایجان شرقی اشاره کرد.
جنگل‌ها: ایران دارای جنگل‌های بزرگ و کوچکی است که به عنوان فضاهای سبز حفاظتی محسوب می‌شوند. جنگل‌های شمالی ایران، به عنوان یکی از مهم‌ترین نقاط گردشگری و فضاهای سبز حفاظتی شناخته می‌شوند. از جمله این جنگل‌ها می‌توان به جنگل‌های هیرکانی در استان مازندران، جنگل‌های سرخ‌کلا در استان گیلان و جنگل‌های بهشت‌کله‌ها در استان گلستان اشاره کرد.
بیابان‌ها و مناطق بیابانی: ایران دارای بیش از ۲۰ بیابان معروف است که برخی از آنها به عنوان فضاهای سبز حفاظتی تعیین شده‌اند. از جمله این مناطق می‌توان به بیابان‌های مصر و بیدخت در استان یزد، بیابان‌های مروست و دشت لوت در استان خراسان جنوبی و بیابان‌های کوتالماله در استان سیستان و بلوچستان اشاره کرد.
این فضاها همچنین به عنوان جاذبه‌های گردشگری مهم برای گردشگران داخلی و خارجی محسوب می‌شوند.
کاربرد و مزایای فضای سبز حفاظتی
فضای سبز حفاظتی دارای کاربردها و مزایای متعددی است که به حفظ تنوع زیستی، منابع طبیعی، و بهبود کیفیت زندگی انسان‌ها کمک می‌کند. در زیر به برخی از کاربردها و مزایای این فضاها اشاره می‌کنیم:
1. حفظ تنوع زیستی: فضای سبز حفاظتی، محیط‌های طبیعی و نیمه‌طبیعی را به عنوان مکان‌های حیاتی برای گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری حفظ می‌کند. این مناطق میزبان تنوع گونه‌ای و اکوسیستمی بسیار غنی هستند که نقش مهمی در تعادل اکوسیستم‌ها و حفظ تعادل زیستی دارند.
2. حفاظت از آب و هوا: فضای سبز حفاظتی می‌تواند به عنوان محافظ از منابع آبی طبیعی عمل کند. درختان و گیاهان این مناطق، با کمک فرآیند تبخیر و تعرق، به کنترل درجه حرارت و تنظیم آب‌ها کمک می‌کنند و همچنین آلودگی‌های هوا را کاهش می‌دهند.
3. جلوگیری از فرسایش خاک: درختان و گیاهان در فضای سبز حفاظتی با ریشه‌زایی در خاک، باعث کاهش فرسایش خاک و حفظ کیفیت آن می‌شوند. این امر می‌تواند به حفظ حاکمیت مزارع و مرتع‌ها و کنترل سیلاب‌ها کمک کند.
4. تنظیم کننده آب‌های زیرزمینی: فضای سبز حفاظتی، به تعداد زیادی از گیاهان که در این مناطق وجود دارند، کمک می‌کند که آب‌های زیرزمینی را بهبود بخشیده و تنظیم کند. این آب‌ها می‌توانند به منابع آبی طبیعی کمک کنند و نیازهای کشاورزی و شرب جامعه را تأمین کنند.
5. ارتقاء گردشگری و تفریح: فضای سبز حفاظتی به عنوان مقصد گردشگری و تفریحی مهم برای مردم محلی و گردشگران علاقه‌مند عمل می‌کند. این فضاها با طبیعت زیبا، مناظر طبیعی، و فرصت‌های تفریحی متنوع، به بهبود کیفیت زندگی افراد و ایجاد اشتغال در زمینه گردشگری کمک می‌کند.
6. تعزیز سلامت انسان‌ها: اقامت در نزدیکی فضای سبز حفاظتی و فعالیت‌های تفریحی در آن، به بهبود سلامت جسمی و روحی انسان‌ها کمک می‌کند. طبیعت آرام‌بخش و فضای آزاد این مناطق، به کاهش استرس و بهبود روحیه افراد کمک می‌کند.
7. محافظت از فرهنگ محلی و میراث طبیعی: فضای سبز حفاظتی به عنوان بخشی از میراث طبیعی و فرهنگ محلی، باعث حفظ هویت فرهنگی و طبیعی یک منطقه می‌شود. این فضاها می‌توانند به نگهداری از منابع طبیعی محیط زیست و آموزش نسل‌های بعدی درباره اهمیت محافظت از طبیعت کمک کنند.
در کل، فضای سبز حفاظتی با ارائه این مزایا به حفظ تنوع زیستی، منابع طبیعی، محیط زیست، و بهبود کیفیت زندگی انسان‌ها کمک می‌کند و نقش مهمی در پایداری اکوسیستم‌ها و جامعه‌ها ایفا می‌کند.
راه های نگهداری از فضای سبز حفاظتی
نگهداری از فضای سبز حفاظتی امری بسیار مهم و حیاتی است تا تنوع زیستی و منابع طبیعی این مناطق حفظ شده و از تخریب و آسیب دیدگی جلوگیری شود. برای نگهداری از فضای سبز حفاظتی، می‌توان از راه‌های زیر استفاده کرد:
1. تعیین و تصویب طرح‌های مدیریتی: ایجاد طرح‌های مدیریتی مناسب برای فضای سبز حفاظتی از اولین مراحل نگهداری است. این طرح‌ها باید مبتنی بر مطالعات علمی و پژوهش‌های زیست‌محیطی باشند و نیازهای حفاظتی و اکولوژیکی منطقه را پوشش دهند.
2. ایجاد مناطق حمایتی: تعیین مناطق حمایتی به منظور حفظ تنوع زیستی و منابع طبیعی فضای سبز حفاظتی بسیار مهم است. این مناطق می‌توانند محدودیت‌هایی برای فعالیت‌های انسانی اعمال کنند و به گونه‌ای طراحی شوند که به طبیعت آسیبی نزنند.
3. پایش و نظارت: پایش و نظارت دقیق بر وضعیت فضای سبز حفاظتی، به شناسایی آسیب‌ها و تغییرات زیست‌محیطی کمک می‌کند. این پایش‌ها باید به صورت مداوم و منظم انجام شود تا به سرعت به هر تغییری واکنش نشان دهیم.
4. آموزش و اطلاع‌رسانی: آموزش جامعه و اطلاع‌رسانی مناسب به مردم و کارکنان مرتبط با فضای سبز حفاظتی، نقش مهمی در نگهداری و حفظ این مناطق دارد. افزایش آگاهی مردم از اهمیت محیط زیست و تعهد آنها به حفظ فضای سبز حفاظتی، بهبود وضعیت منطقه را تضمین می‌کند.
5. کنترل فشار انسانی: کنترل و مدیریت فشار انسانی بر روی فضای سبز حفاظتی، از طریق محدود کردن فعالیت‌های مخرب، تنظیم گردشگری، و مدیریت مناسب چرا و برگ‌خواری، به حفظ این فضاها کمک می‌کند.
6. اجرای قوانین و مقررات: اجرای دقیق قوانین و مقررات مربوط به حفاظت از فضای سبز حفاظتی امری ضروری است. این قوانین باید توسط مسئولان مربوطه به صورت جدی پیگیری شود تا تخلفات احتمالی جلوگیری شود.
7. همکاری با جوامع محلی: همکاری با جوامع محلی و نهادهای محلی، به تقویت نگرش‌های مثبت نسبت به حفظ فضای سبز حفاظتی کمک می‌کند و اهمیت حفظ این فضاها را برای مردم محلی به وضوح نشان می‌دهد.
8. مدیریت آتیش‌سوزی: آتش‌سوزی‌های ناخواسته می‌توانند به فرسایش منابع طبیعی و تخریب اکوسیستم‌ها منجر شوند. بنابراین، مدیریت آتیش‌سوزی و پیشگیری از آن در فضای سبز حفاظتی از اهمیت بالایی برخوردار است.
این راه‌ها نمونه‌هایی از اقداماتی هستند که می‌توان برای نگهداری و حفظ فضای سبز حفاظتی بهره برد.
هماهنگی بین مسئولان مرتبط، جامعه محلی و سازمان‌های حفاظت محیط زیست، برای موفقیت در نگهداری از این فضاها اهمیت دارد.
شما عزیزان میتوانبد برای احداث و نگهداری فضای سبز خود با کارشناسان و مشاورین ما در ارتباط باشید.